Η Ικαρία ως κόκκινη κουκίδα στο χάρτη, αποτελεί συνηθισμένη εικόνα των εκλογικών χαρτών. Το νησί του ανατολικού Αιγαίου δε φημίζεται μόνο για τις όμορφες παραλίες, τις κρυστάλλινες πηγές και τον “χαλαρό” τρόπο ζωής της.

Η ιδιαιτερότητά της έχει τις ρίζες της στα οράματα του ουτοπικού σοσιαλισμού του 19^ου αιώνα.

Ουτοπικός σοσιαλισμός και η ιδιαιτερότητα της Ικαρίας

Ουτοπικός σοσιαλισμός ονομάζεται το πολιτικό ρεύμα που κυριαρχούσε στην προοδευτική σκέψη στα τέλη του 18^ου και ως τα μισά του 19^ου αιώνα. Η εφαρμογή του ουτοπικού σοσιαλισμού –θεωρητικά- στηριζόταν στη δημιουργία μικρών κοινοτήτων και τον συνεταιρισμό.

Πρωτοπόροι του ήταν ο Όουεν, ο Φουριέ, ο Σαιν Σιμόν και ο Ετιέν Καμπέ. Ο τελευταίος, φαντάστηκε ως σπέρμα της ιδανικής κοινωνίας μια αυτάρκη κοινότητα χωρίς ιδιοκτησία, που ονόμασε Ικαρία.

Προφανώς, η επιλογή του ονόματος του νησιού του Ανατολικού Αιγαίου, δεν ήταν άσχετη από το μύθο του Ικάρου, που επιθυμούσε να πετάξει όλο και ψηλότερα.

Ταυτόχρονα, λόγω της τάσης των κατοίκων του νησιού να κρύβονται από τις πειρατικές επιδρομές, τα σπίτια εκεί ήταν αραιά χτισμένα, συνυπήρχαν αρμονικά με το περιβάλλον τους και παρείχαν αυτάρκεια.

Το αρχαίο ικαριώτικο αγρόκτημα ήταν λιτό, διέθετε έναν μόνο χώρο και όλα τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας κοιμόνταν στο πάτωμα.

Ήταν λοιπόν ο συνδυασμός του οράματος για μια άλλη κοινωνία, με την αυτάρκεια και την πλήρη ισότητα, που ενέπνευσαν τον Γάλλο ουτοπικό σοσιαλιστή.

‘Ταξίδι στην Ικαρία’ και μετανάστευση στην Αμερική

Ο Ετιέν Καμπέ, γεννημένος στη Ντιζόν το 1788, ήταν φύσει ατίθασο πνεύμα. Σπούδασε νομικά και έφτασε να διοριστεί γενικός εισαγγελέας της Κορσικής, στις 15 Οκτώβρη του 1830, απολύθηκε όμως λόγω της κριτικής στον βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο.

Η εφημερίδα ‘Le Populaire – Ο Λαϊκός’ που εξέδωσε το 1833, κυκλοφόρησε μαζικά στο Παρίσι, προσθέτοντάς του νέους μπελάδες με το βασιλικό καθεστώς. Εξορίστηκε για 5 χρόνια στο Λονδίνο, όπου ήρθε σε επαφή με τον Άγγλο θεμελιωτή του ουτοπικού σοσιαλισμού, Ρόμπερτ Όουεν.

Γυρνώντας στο Παρίσι το 1839, κυκλοφόρησε το βιβλίο του ‘Ταξίδι στην Ικαρία᾿. Ο Ετιέν Καμπέ πρέσβευε την ειρηνική μετατροπή της κοινωνίας σε κομμουνιστική, αναφέροντας ως κύτταρο της νέας κοινωνικής οργάνωσης το συνεταιριστικό κοινόβιο της Ικαρίας, που οραματιζόταν και περιέγραφε στο βιβλίο του:

«Οι κάτοικοι της Ικαρίας σχηματίζουν μια κοινωνία που βασίζεται στην τέλεια ισότητα. Όλοι είναι συνέταιροι, πολίτες με ίσα δικαιώματα και καθήκοντα. (…) Η Πολιτεία είναι η μοναδική ιδιοκτήτρια των πάντων, καλλιεργεί τη γη, χτίζει σπίτια, τρέφει, ντύνει, παρέχει επίπλωση σε κάθε οικογένεια και σε κάθε πολίτη. Η Πολιτεία παρέχει παιδεία σε όλα τα παιδιά της»

Ο ριζοσπάστης πρώην εισαγγελέας προχώρησε στη σύσταση της ‘Εταιρίας για την Ίδρυση της Ικαρίας᾿. Δεκάδες χιλιάδες εργάτες και τεχνίτες στα μεγάλα αστικά κέντρα της Γαλλίας ενστερνίστηκαν τις ιδέες του και συμμετείχαν στην Εταιρία.

Ταυτόχρονα, ανακοίνωσε πως η Ικάρια κοινότητα θα γινόταν πραγματικότητα, σε ένα τεράστιο κομμάτι γης που είχε αγοράσει, στις όχθες του Κόκκινου Ποταμού στο Τέξας. Όσοι επιθυμούσαν να ζήσουν στο νέο επίγειο παράδεισο, θα έπρεπε να καταβάλουν 300 φράγκα στο κοινό ταμείο.

Λόγω των χαμηλών τιμών γης, στις αχανείς αμερικανικές εκτάσεις ιδρύθηκαν πολλά κοινοβιακά εγχειρήματα εκείνη την περίοδο.

Ενδεικτικά ανφέρουμε τη ‘Νέα Αρμονία’ του Ρόμπερτ Όουεν στην Ιντιάνα, τη ‘Νασόμπα’ της Φράνσις Ράϊτ στο Τενεσί που απευθυνόταν αποκλειστικά σε μαύρους και την ‘Μπρουκ Φαρμ’ του Τζωρτζ και της Σοφίας Ρίπλεϊ στα περίχωρα της Βοστόνης, βασισμένη στις ιδέες του Φουριέ περί μιας σοσιαλιστικής κοινότητας που ονόμαζε ‘Φάλαγγα᾿.

η ουτοπία γίνεται πραγματικότητα ή μήπως όχι;

Στις 3 Φλεβάρη του 1848, οι πρώτοι 69 Ικάριοι απέπλευσαν από τη Χάβρη για την αμερικανική ήπειρο, τραγουδώντας τον ‘Ύμνο της αναχώρησης’: «Στρατιώτες της αδελφοσύνης, εμπρός να θεμελιώσουμε στην Ικαρία την ευτυχία της Ανθρωπότητας».

Το ταξίδι διήρκεσε δύο μήνες, όμως δεν έμοιαζε διόλου με ταξίδι προς την ευτυχία. Χτυπημένοι από ασθένειες, έμαθαν πως η περιοχή που θα στέγαζε τις προσδοκίες τους, δεν ήταν διαθέσιμη! Η απογοήτευση έδωσε τη θέση της στη γκρίνια και στη λαχτάρα για επιστροφή στην πατρίδα.

Εκείνη τη δύσκολη ώρα αποφασίστηκε η δημιουργία της Ικαρίας κοντά στο Nauvoo του Ιλινόϊ, σε εγκαταστάσεις που είχαν εγκαταλείψει οι Μορμόνοι δύο χρόνια πριν και που υπήρχαν έτοιμα κτίρια.

Για τα επόμενα πέντε χρόνια, η Ικαρία φαινόταν να προοδεύει. Η απουσία χρήματος και συναλλαγών έκανε το όραμα του ουτοπικού εγχειρήματος να μοιάζει πραγματικότητα. Οι πολίτες της είχαν δημιουργήσει υφαντουργεία, μεταλλουργεία και ήταν αυτάρκεις διατροφικά.

Το φαγητό των μελών της κοινότητας ήταν πολύ πλουσιότερο από το φαγητό ενός μέσου εργάτη στη Γαλλία, αφού περιείχε κρέας τουλάχιστον μία φορά τη βδομάδα.

Στην Ικαρία λειτουργούσαν τρία σχολεία, ένα για αγόρια, ένα για κορίτσια (6-16 ετών) και άλλο ένα για μικρότερες ηλικίες (3-6 ετών). Τα παιδιά σιτίζονταν και κοιμόντουσαν σε ειδικό κτίριο ενώ μάθαιναν ειδικές δεξιότητες.

Λόγω όμως της έλλειψης των απαραίτητων εκτάσεων για το χτίσιμο νέων υποδομών, ο Καμπέ πρότεινε να μετακομίσουν στην Αϊόβα, σε μία έκταση 16.000 στρεμμάτων της κομητείας Άνταμς.

Παρότι η πλειοψηφία των Ικάριων δεν συμφώνησαν μαζί του, τον Οκτώβρη του 1856 εγκατέλειψε το Ιλοινόϊ για την Αϊόβα, μαζί με 75 άνδρες, 45 γυναίκες και 15 παιδιά.

Αποκαμωμένος σωματικά και ψυχολογικά, αλλά και κατεστραμμένος οικονομικά, ο Ετιέν Καμπέ πέθανε το επόμενο πρωί από την άφιξή τους, στις 7 Νοέμβρη του 1856.