Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ υπήρξε λαμπρός επιστήμονας, που στιγματίστηκε από τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στη δημιουργία της ατομικής βόμβας και τον όλεθρο σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι.

Με αφορμή το βραβείο Όσκαρ που απονεμήθηκε στην πρόσφατη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν για τη ζωή του Οπενχάϊμερ, ρίχνουμε φως στην “ανάκρισή” του από την επιτροπή Μακάρθι και την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, που οδήγησαν στην ταπεινωτική αποπομπή του.

Τα χρόνια του ‘Κόκκινου Τρόμου (Red Horror)’, στα τέλη της δεκαετίας του 40 και κατά τη δεκαετία του 50, αποτελούν μια σκοτεινή σελίδα της ψυχροπολεμικής εποχής στις ΗΠΑ, κατά την οποία τα ατομικά δικαιώματα, η ελευθερία έκφρασης και εν τέλει η ίδια η δημοκρατία βρέθηκαν στο απόσπασμα.

Πολλοί ήταν οι επιστήμονες που δεν απέφυγαν τη στοχοποίησή τους από υπερσυντηρητικούς κύκλους για δήθεν σχέσεις τους με τον “κομμουνιστικό κίνδυνο”. Ένας από αυτούς ήταν και ο Οπενχάιμερ.

Ο ψηλόλιγνος επιστήμονας με το μόνιμο τσιγάρο στο χέρι, έμεινε στην ιστορία ως ο πατέρας του πυρηνικού όλεθρου. Για τις ΗΠΑ όμως ήταν αυτός που έσυρε την Ιαπωνία στη συνθηκολόγηση, ως εκ τούτου θα περίμενε κανείς πως ο πατριωτισμός του ήταν αδιαμφισβήτητος.

Ως διευθυντής του ‘προγράμματος Μανχάταν’, της αμερικανικής προσπάθειας να προλάβει τους ναζί στη δημιουργία ατομικής βόμβας, του πιστώθηκε η απόλυτα πετυχημένη δοκιμή ‘Trinity’ στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού, που αποτέλεσε το επιστέγασμα των προσπαθειών του.

Ως διευθυντής του ‘προγράμματος Μανχάταν’, του πιστώθηκε η απόλυτα πετυχημένη δοκιμή ‘Trinity’ στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού. Πηγή Youtube Η μεταστροφή του μετά το τέλος του πολέμου

Ο Οπενχάιμερ, μετά τη ρίψη των δύο ατομικών βομβών σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, αισθανόταν τύψεις για τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στον αφανισμό εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων.

Μάλιστα, σε κατ’ ιδίας συναντήσεις του με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Χάρι Τρούμαν, ανέφερε πως νιώθει ότι «έχει αίμα στα χέρια του».

Σε διάλεξή του το 1947 στο τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, είχε πει για την ατομική βόμβα: «οι φυσικοί γνωρίζουν την αμαρτία». Διακήρυττε με κάθε ευκαιρία την ανάγκη διεθνούς ελέγχου του παγκόσμιου πυρηνικού οπλοστασίου.

Η θέση του, ως πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, του επέτρεπε να έχει αποφασιστικό λόγο στην ανάπτυξη νέων υπερόπλων και κυρίως, της βόμβας υδρογόνου.

Επρόκειτο για το όπλο που υποσχόταν να εξασφαλίσει την αμερικανική υπεροχή στα όπλα μαζικής καταστροφής, έπειτα από την επιτυχημένη δοκιμή από τη Μόσχα της πρώτης σοβιετικής ατομικής βόμβας RDS-1 (ακριβούς αντιγράφου της αμερικανικής FAT MAN που έπληξε το Ναγκασάκι) στο Καζακστάν το 1949.

Ο Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ όμως είχε διαφορετική άποψη και αντιτάχθηκε στην ανάπτυξη της νέας υπερβόμβας με όλες του τις δυνάμεις.

Ενώνοντας τη φωνή του με πολλούς ακόμα επιφανείς επιστήμονες, επιχείρησε να μπλοκάρει την ανάπτυξη νέων όπλων που θα έθεταν σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας, προκαλώντας την μήνιν των ακροδεξιών και πατριωτικών κύκλων της Ουάσιγκτον, που έψαχναν να βρουν τον τρόπο να τον “βγάλουν από τη μέση”.

Στην επιτροπή Μακάρθι

Η ακρόασή του ενώπιον της επιτροπής Αντιαμερικανικών ενεργειών, την άνοιξη του 1949, σηματοδότησε την έρευνα του Μακάρθι και των συνεργατών του για πυρηνικούς κατασκόπους του Στάλιν στο ερευνητικό κέντρο του Οπενχάιμερ, στο Μπέρκλεϊ.

Ο Οπενχάϊμερ αναγκάστηκε να αναφέρει ονόματα συνεργατών του που είχαν δήθεν φιλοσοβιετική στάση, δημιουργώντας αντιπάθειες σε όλο το πολιτικό φάσμα.

Ρωτήθηκε επίμονα για τις φιλικές του σχέσεις πριν τον πόλεμο. Ο διάσημος επιστήμονας, κατά την περίοδο που εργάστηκε ως καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια, γνωρίστηκε με πολλούς ριζοσπάστες προοδευτικούς καθηγητές και φοιτητές.

Ήταν άλλωστε γνωστό πως ο αδερφός του, Φρανκ, επίσης φυσικός και μέλος του σχεδίου Μανχάταν, καθώς και η σύζυγός του, Κίτυ, ήταν μέλη του αμερικανικού κομμουνιστικού κόμματος.

Δεν αρνήθηκε τις σχέσεις αυτές, όμως διέψευσε πως πίστευε στον κομμουνισμό, παρότι παραδέχτηκε πως προπολεμικά είχε συμμετέχει σε αναρίθμητες πολιτικές καμπάνιες, αν και θεωρούσε τον εαυτό του “έναν ένθερμο οπαδό του new deal” του Ρούσβελτ.

Είχε άλλωστε δηλώσει πως του άρεσε η “αίσθηση συντροφικότητας” και πως «είχε πιθανά συμμετάσχει σε κάθε μετωπική οργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος».

Δικαιολόγησε την συμμετοχή του σε ακτιβισμούς, ως αντιτιθέμενος στη ρατσιστική συμπεριφορά των ναζί προς τους Εβραίους, τονίζοντας πως δεν είχε αποκρύψει τίποτα όταν τον Ιούνιο του 1942 διορίστηκε στη θέση του επιστημονικού διευθυντή του ‘Σχεδίου Μανχάταν᾿.

Στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας

Τα Χριστούγεννα του 1953 ξεκίνησε η κατάθεση του Οπενχάιμερ στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας. Την Επιτροπή διηύθυνε από τον Μάη του ίδιου έτους ο Λιούις Στράους, φροντίζοντας να δυσφημεί τον διάσημο επιστήμονα με κάθε ευκαιρία.

Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε συμβουλεύσει τον Οπενχάιμερ να αρνηθεί να καταθέσει ώστε να αποφύγει τη διαπόμπευση, αφού το αποτέλεσμα των ακροάσεων ήταν προδιαγεγραμμένο. Ο “πατέρας της ατομικής βόμβας” όμως, είχε αυταπάτες πως θα του επιτρεπόταν να αποδείξει την αθωότητά του.

Στο στόχαστρο των ερευνών της επιτροπής τέθηκαν και πάλι οι φιλικές του σχέσεις με άτομα που ασπάζονταν τις κομμουνιστικές ιδέες.

Τεράστια έκταση πήρε το γεγονός πως το 1943 ένας κομμουνιστής φίλος του, ο Χάακον Σεβαλιέ, τον είχε βολιδοσκοπήσει κατά πόσο ενδιαφερόταν να εργαστεί για τη Σοβιετική Ένωση. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είχε αρνηθεί, όμως δεν είχε φροντίσει να ενημερώσει τις αρχές.

Τα μέλη της Επιτροπής με πρωτοστατούντα το νέο πρόεδρο, Λιούις Στράους, διέρρευσαν την πληροφορία στον Τύπο.

Η εχθρική κατάθεση του Τέλερ

Η αντίθεσή του στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου, είχε προκαλέσει την αντίδραση ενός άλλου επιστήμονα, του λεγόμενου ‘πατέρα της υδρογονοβόμβας’, Έντουαρντ Τέλερ, ο οποίος το 1952 ενημέρωσε εμπιστευτικά το FBI ότι «πολλοί άνθρωποι αποδίδουν τη στάση του Οπενχάιμερ στις στενές σχέσεις του με τη Μόσχα».

Ο Τέλερ κατέθεσε στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας πως δεν θεωρεί τον Οπενχάιμερ ικανό να διαρρεύσει απόρρητες πληροφορίες στην έτερη υπερδύναμη αλλά και πως δεν θα τον έκρινε κατάλληλο να συνεχίσει να ηγείται της Επιτροπής:

«Έφθασε εις το σημείο να θεωρεί αναγκαία την εγκατάλειψη του Λος Άλαμος και επί ένα διάστημα με συμβούλευε να εγκαταλείψω το εργαστήριο (…) Υιοθέτησε τακτική ουδετερότητας και δεν με βοήθησε στο παραμικρό όταν προσπαθούσα να στρατολογήσω επιστημονικό προσωπικό για να προχωρήσουμε στις θερμοπυρηνικές μας εργασίες».

Η ταπεινωτική απόλυση του Οπενχάιμερ

Τον Απρίλη του 1954, ο καθηγητής Οπενχάιμερ απομακρύνθηκε από την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, αφού του αφαιρέθηκαν οι σχετικές διαπιστεύσεις.

Μάλιστα, τα πρακτικά της “δίκης”  στην Επιτροπή διέρρευσαν στον Τύπο σε έναν τόμο 993 σελίδων, κάνοντας τον Αϊνστάιν να εκφράζει την απέχθειά του για τα έργα της Επιτροπής, δηλώνοντας ότι: «θα έπρεπε να ονομάζεται ‘Επιτροπή Ατομικής Εξολόθρευσης᾿».

Το 1955, ο πρώην ήρωας των ΗΠΑ, μετακόμισε ταπεινωμένος στις Παρθένους Νήσους με την οικογένειά του, όπου παρέμεινε ως το 1967.

Το 2022, η κυβέρνηση Μπάιντεν αναθεώρησε την απόφαση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας του 1954 και αποκατέστησε το κύρος του πατέρα της ατομικής βόμβας.